شعبانیه آمده است که «إِلَهِی إِنَّ مَنْ تَعَرَّفَ بِکَ غَیْرُ مَجْهُولٍ» کسی که خودش را به تو بشناساند، مجهول نیست. چقدر این مفهوم بلند است که آن حقیقت معرفت نفس را در قالب مناجات بیان می‌کند. «وَ مَنْ لاذَ بِکَ غَیْرُ مَخْذُولٍ وَ مَنْ أَقْبَلْتَ عَلَیْهِ غَیْرُ مَمْلُوکٍ» کسی که تو بر او اقبال کنی و رو کنی او دیگر مملوک هیچ کس جز تو نیست.
علت توجه ادیان الهی به ویژه اسلام، به دعا، معنویت و مباحث اخلاقی چیست؟

به خصوص مکتب اهل بیت(ع) که از آن بزرگواران دعاهای متعدد مأثوره وجود دارد.از دیدگاه ادیان الهی بالأخص اسلام، معنویت و اخلاق در تمامی روابط مادی انسان حاکمیت دارد و این ویژگی ادیان الهی است. اینکه حضرت امام(ره) بارها می‌فرمودند دین ما عین سیاست است، معنایش همین است. شما ببینید وقتی امام علی(ع) به مالک اشتر مجموعه‌ای از دستورات سیاسی و حکومتی را ابلاغ می‌کند در همان آغاز می‌فرماید: «مِنْ عَبْدِاللَّهِ عَلِیٍّ أَمِیرِ اَلْمُؤْمِنِینَ» یعنی ای مالک! در شرایط مختلف سیاسی و اقتصادی، خودبزرگ‌بینی برایت ایجاد نشود و بدان تو تحت امر کسی هستی که او هم خودش عبد خداست و این جنبه اخلاقی تا آخر نامه موجود است. خصوصیت حکومت دینی و حکومت اسلامی همین است که می‌خواهد «بنده» تربیت کند. حضرت امام(ره) می‌فرمود که حکومت یک وسیله‌ای است برای اینکه بنده درست بشود برای اینکه رابطه بندگی در شئون گوناگون زندگی تحقق پیدا کند. نوعاً روابطی که بین سیاست‌مداران وجود دارد، رابطه ظاهری است اما رابطه بین ولی مسلمین و مردم، هم رابطه ظاهری است و هم رابطه باطنی؛ یعنی ولی مسلمین خودش را از همه کوچک‌تر می‌داند و کمال خودش را رساندن خیر به دیگران می‌داند.
شما اشاره کردید که اسلام می‌خواهد بنده تربیت کند. اما آنچه که امروز در سطح جامعه و به خصوص از سوی برخی رسانه‌ها شاهدیم، بروز برخی بی‌اخلاقی‌هاست که بارها رهبر انقلاب از این موضوع ابراز ناراحتی و نگرانی نکرده‌اند. برخی به گونه‌ای رفتار می‌کنند که گویی نیازی به رعایت اخلاق و در نظر داشتن خداوند در فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی نیست. در این‌باره توضیح دهید.

اگر کار به شئون اجتماعی نداشته باشیم، پس دستورات اخلاقی را کجا پیدا کنیم؟ اصلاً مسائل اخلاقی در صحنه جامعه است، در صحنه خانواده است. وقتی مرد به خانه می‌آید حق ندارد بگوید این کار را بکن و برای خودش یک نوع علوّ قائل شود و تکبر کند. صحنه، صحنه‌ی سازندگی است. از اول ازدواج می‌گویند شما نیت سازندگی داشته باش، به این عنوان که می‌خواهی ساخته شوی و الّا ارتباط مشترک که مسئله اصلی نیست. همه‌ی زندگی، صحنه‌ی سازندگی و اخلاق و رشد معنوی است اما متأسفانه نگذاشتند این دستورات از صاحبانش ظهور پیدا کند و ائمه(ع) در صحنه‌ی جامعه حضور و ظهور و بروز نداشتند. همین‌هایی که الان داریم، در پرتو ظهور کم آن‌هاست. علی(ع) 25 سال خانه‌نشین بود که از خیلی کمالات ایشان در آن دوران اطلاع نداریم. در زمان حکومت‌داری هم نگذاشتند حکومت کند. با این وجود همین حکومتی که همه‌اش با جنگ همراه بود، برای ما الگو است.
این نکته‌ای که درباره ارتباط معنویت با سیاست و مسائل اجتماعی مطرح کردید، مورد توجه است. چون دشمن برای مقابله با نظام اسلامی به دنبال فاسد کردن جوانان و رقیق کردن اعتقادات مردم و به خصوص جوانان است.

همین‌طور است؛ چون نظام می‌خواهد انسان تربیت کند. امام(ره) چه فرمود؟ منطق امام این است که این حکومت به خاطر پرورش و تربیت است. دشمنان این را فهمیدند و از راه‌های مختلف آمدند که این نظام را خنثی کنند و فقط یک اسم و شکل ظاهری از آن بماند، مانند بسیاری از حکومت‌های عربی که الان این‌گونه هستند و تنها نام اسلام را یدک می‌کشند. از همین رو با آن‌ها کاری ندارند و حتی کمک هم می‌کنند؛ چون در راستای اهداف آن‌ها هستند، چون بحثی از معنویت نیست، بحثی از طهارت روح نیست و اگر هم باشد بعضی از افراد خودشان یک کارهای شخصی می‌کنند و حکومت، سرسپرده است و شالوده وجودی‌اش بر دروغ، مکر، حیله و نفاق است.امام می‌فرمود من و شما کاری نکردیم. همان اول انقلاب به دولت موقت این کلام را فرمودند. وجود نگاه توحیدی در رأس حکومت، سرّ پیروزی ما بود. روح امام با دعا عجین بود و همان‌طور که شما هم اشاره کردید، مناجات شعبانیه را بالاترین لذت برای خود می‌دانستند. امام(ره) و رهبر انقلاب این دیدگاه را دارند. لذا رهبری در سفر اخیرشان به قم، به‌طور خاص به مسئله معنویت اشاره کردند و گفتند که عارف باید فقیه باشد. مرحوم ملاحسینقلی خودش فقیه بود، می‌گفت: «اگر ذره‌ای از شرع فاصله بگیریم، مسیر عرفان را نرفته‌ایم.»عرفان که حرف نیست، مجلس تشکیل دادن نیست. روح اسلام، عرفان است. روح کارهای امام عرفان بود و امام آمد این حقیقت را زنده کرد، همان‌طور که فقه را زنده کرد، همان‌طور که مسائل دیگر را زنده کرد. لذا دشمن برای مقابله با این مسئله، فقه انحرافی، عرفان انحرافی و اخلاق سکولار را مطرح کرده است. اخلاقی که جدای از دین باشد، اخلاقی که به زندگی کاری نداشته باشد، اخلاق سکولار است. آن‌ها از حقیقت وجود انسان غافل شده‌اند. انسان یک موجود غیبی است و همه اعمالش از آن جنبه غیبی ظهور پیدا می‌کند. این «من» یک حقیقت غیبی دارد.

به نظر شما مهم‌ترین اقداماتی که باید برای رسیدن به مراتب اخلاقی طی کرد کدام است؟

ما ببینیم در این زمان به چه جهت مورد توجه جهانیان قرار گرفته‌ایم؟این خیلی مهم است و اگر به این مساله دقت کنید،می‌فهمید که چه وظیفه‌ای دارید.جهت عمده‌اش این است که ما دنبال اسلام حقیقی هستیم. اسلام حقیقی جایگاه بالایی دارد و انسان را به حقیقت می‌رساند. اول باید به این موضوع توجه کنیم و جزو باورمان باشد؛ خیلی هم سخت نیست. اسلام حقیقی یک اعتقادات اولیه‌ای دارد که در کتاب‌های مختلف این مباحث آمده و عالمان دینی هم هستند که این مسائل را بیان کنند. یک حداقل‌هایی داریم که هم کاسب می‌تواند آن را داشته باشد، هم دانشجو و هم استاد دانشگاه.دوم اینکه ما در شرع مقدس واجبات و محرمات داریم. برای کسب مراتب اخلاقی، در مرحله اول فرموده‌اند که انسانِ مسلمان به انجام صحیح واجباتش اهتمام بورزد و حداقل‌ها را رعایت کند. حالا کسانی خواستند کامل‌ترش را انجام دهند حرفی نیست. اما در نماز، یک ذکر در رکوع و سجده کافی است. انسان وقتی در مسیر پاکی باشد، هم روابط دنیایی‌اش پاک است و هم روابط روحی و معنوی‌اش. انسان در ارتباط با خدا حقیقت پیدا می‌کند. اگر انسان به طرف خدا بیاید، همه امورش حل می‌شود. نکته دیگر اینکه ما نگاه نکنیم به دیگران که ببینیم حالا دیگران این کار را انجام می‌دهندنیا نمی‌دهند؟ خوبی خوب است؛ حتی اگر دیگران انجام ندهند ما آن را انجام دهیم، چراکه ضرر نمی‌کنیم.
پی‌نوشت: