امیرالمؤمنین علیه السلام، یک الگوی تمام و کامل برای مرد و زن، و برای هر قشری از جامعه می باشد، زندگی وی که آمیخته با زندگی نبی اکرم اسوه حسنه است، از میلاد تا شهادت که از کعبه تا محراب بود همه وهمه برای ما سرمشق و الگو است، از جمله جنبه هایی که درباب زندگی امیرالمؤمنین با تمام فراز و نشیب های سیاسی آن دوران باید مورد توجه قرار گیرد جنبه ارتباط خانوادگی، و به خصوص رابطه حضرت با همسر و فرزندان می باشد، این مسأله از جهتی اهمیت روزافزون می یابد که امروزه پدران و همسران جامعه ما نیاز مبرم وجدی به داشتن الگویی دررابطه با خانواده دارند که خود بیشترین مسئولیت ها و دغدغه های اجتماعی زمان را برعهده داشته است، و در عین حال بهترین همسران و پدران برای خانواده خود بوده است.

این مطلب دردوبخش سعی دارد هرچند اندک اما به این مهم بپردازد، و براین اساس دربخش اول گفتار و عمل امیرالمؤنین را با همسر و خانواده خود و در بخش دوم اهتمام حضرت را به تربیت فرزندان و شیوه صحیح تربیت پی بگیرد:

مدارا و خوش رفتاری با همسر و خانواده

در فرازي از آيه 19 سوره نساء مي خوانيم: با همسران خوش رفتاري كنيد حتي اگر به جهاتي از همسران خود رضايت كامل نداريد و بر اثر اموري آنها به نظر شما خوشايند نباشند فوراً تصميم به بدرفتاري يا جدايي نگيريد ممکن است که شما در تشخيص خود اشتباه کنيد پس با آنها مدارا نماييد چه بسا آنچه را شما نمي پسنديد خداوند در آن سود و برکت فراوان قرار داده باشد . از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله روایت است: «هر چه ایمان انسان کامل تر باشد، به همسرش بیشتر اظهار محبت می کند.»

وامیرالمؤمنین که مظهر تمام و کمال ایمان است قطعا در این امر بعد از پیامبر خدا از همه پیشی گرفته است، چنان چه درارتباط میان ایشان و حضرت فاطمه روایات بسیاری نقل شده است از جمله این که آنها یکدیگر را همیشه با واژگان محبت آمیز صدا می زدند و بدین صورت همدیگر را مورد خطاب قرار می دادند. ایشان در ارتباط با رابطه عاطفی میان خود و همسرشان مي ‌فرمود: «و لقد کنت انظر اليها، فتنکشف عني الهمم و الاحزان»، هرگاه به او مي‌نگريستم، همه‌ ي ناراحتي ‌ها و غم‌هايم برطرف مي ‌شد. همچنین ذکر است امير المؤمنين علي (ع) به پسرش محمد حنفيه در مورد همسر او فرمود: در هر حال با او مدارا و رفاقت کن و همنشين شايسته اي براي او باش تا زندگيت با صفا گردد. حضرت علی در زمان خلافت خویش بر بالای منبر رفته و پس از حمد و ثنای الهی فرمود: رحمت خدا شامل حال شما باد! پس از این که متفرق شدید به سوی خانواده خویش بروید و با آنان با سعه و گشادگی برخورد کنید و نهایت تلاش خود را در بخشش به برادران و خانواده بکار بگیرید و به میزان توان خویش آنان را مورد تفقد قرار دهید و گشاده رویی را در روابط خود آشکار و شادمانی و نشاط را در برخورد با آنان ابراز نمایید (بحار، جلد 97، ص 112 و 117) 

لزوم تأمین مخارج زندگی توسط مرد

چنان چه در آیات قرآن و روایات دینی به ما رسیده است وظیفه تأمین مخارج زندگی به عهده مرد می باشد، قرآن کریم می فرماید: خوراک و لباس زنان آن هم به وجهی نیکو، بر عهدۀ صاحب فرزند (پدر ) است. (بقره، 233) حضرت علی نیز درراستای اجرای احکام شرعی نه تنها خود به این امر عمل می نمود بلکه دوستان خود را به این کار توصیه می نمود، وی به عاصم بن زیاد که ترک دنیا کرده بود و زن و فرزندانش در مشقت و سختی می زیستند، فرمود: آیا از خانواده ات حیا نمی کنی؟ آیا به فرزندانت رحم نمی کنی؟ آیا خدا برایت چیزهای پاک را حلال کرده ولی دوست ندارد که از آن استفاده کنی؟ تو کوچک تر از آن هستی که این را به خدا نسبت دهی (بحار، ج 104، ص 74)

تقسیم کار با همسر

یکی از عوامل سعادت و شادابی خانواده، تقسیم کار، و تعیین حدود و وظائف زن و شوهر است، حضرت علی(ع) با حضرت زهرا(س) در فکر تقسیم کار بود که رسول خدا(ص) چنین رهنمود داد: کارهای داخل منزل با فاطمه(س) و کارهای بیرون منزل بر عهده ی علی باشد. حضرت فاطمه (س) با خوشحالی فرمود: جز خدا کسی نمی داند که از این تقسیم کار تا چه اندازه خوشحال شدم. (مستدرک الوسائل، ج 13، ص 48) امام صادق عليه السلام فرمود: اميرمؤمنان هيزم فراهم مي کرد و آب مي کشيد و خانه را جارو مي نمود و فاطمه گندم يا جو را با آسياي دستي آرد مي کرد سپس خمير مي نمود و نان مي پخت.

کمک به همسر در کار های منزل

حضرت علی علیه السلام علاوه بر به عهده داشتن کارهای خانواده دربیرون از منزل، و درعین داشتن مسئولیت های سنگین اجتماعی، درکارهای خانه نیز به همسر خود یاری می رساند، یکی از مواردی که درکتب ما نقل شده است بدین صورت است: روزی رسول اکرم(ص) وارد خانه فاطمه(س) شد و دید که علی(ع) و زهرا(س) با هم عدس پاک می کنند. پیامبر علی(ع) را تشویق کرد و فرمود: هیچ مردی زنش را در کار خانه کمک نمی کند مگر آنکه خداوند به تعداد موهای بدن او عبادت یک سال، که روزها کرده باشد ثواب به شوهر می دهد. (جامع السعادات، ج 2، ص 140)

سیره حضرت علی در مورد تربیت فرزندان