اهمیت و جایگاه ازدواج
معیارهای گزینش همسر (قسمت دوم)
انتخاب همسر مرحله‌ای مهم و سرنوشت‌ساز، برای تحقق یک ازدواج موفق به شمار می‌رود. روند رو به افزایش طلاق در جامعه، بیانگر نقص بینشی در داوطلبان ازدواج است که مسائل گوناگونی از جمله امور مربوط به انتخاب همسر را در بر می‌گیرد.
اسلام برای آن که سنگ‌بنای مهم‌ترین رکن اجتماع یعنی خانواده، محکم و اساسی چیده شود، توجه ویژه‌ای به امر انتخاب شایسته، مبذول داشته و معیارها و ملاک‌های متعددی را بیان داشته است.
براساس آموزه‌های رضوی (علیه‌السلام) معیارهای انتخاب همسر را می‌توان در قالب شش دسته ملاک، بررسی کرد؛ ملاک دینی، اخلاقی و روان‌شناختی، خانوادگی، جسمانی، اقتصادی و اجتماعی. هر چند اهمیت هر یک از این ملاک‌ها به یک اندازه نبوده برای هر یک وزن مخصوصی در نظر گرفته شده است و به نوعی اولویت‌بندی در مورد معیارها و ملاک‌ها وجود دارد.
الف) دینداری
در آموزه‌های اسلامی به بعد باورها و بینش‌های زن و مرد توجه بسیاری شده است. از نگاه اسلام، همسانی دینی یکی از شرایط مهم و بنیادین برای انتخاب همسر است. دینداری دارای دو جنبه اساسی است که ایمان و تقوا را در بر می‌گیرد.
اول) ایمان
براساس تعالیم اسلام، ایمان و باورهای صحیح و مناسب، مهم‌ترین ویژگی لازم برای شریک آینده زندگی است. از این شرط می‌توان به عنوان یک ملاک مطلق برای انتخاب همسر یاد کرد که در همه شرایط زمانی و مکانی توجه به آن ضروری است. بنابراین اگر فردی از ایمان و باورهای دینی در حد مناسب برخوردار نباشد، گزینه مناسبی برای همسری نیست؛ هر چند از ویژگی‌های دیگر مناسبی برخوردار باشد. خداوند بلندمرتبه در آخرین کتاب آسمانی خود بر مطلق بودن شرط ایمان تصریح کرده است:
وَلاَ تَنكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِن مُشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَلاَ تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِینَ حَتَّى یُؤْمِنُوا وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَیْرٌ مِن مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ أُولئِكَ یَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللّهُ یَدْعُوا إِلَى الْجَنَّةِ وَالْمَغْفِرَةِ بِإِذْنِهِ وَیُبَیِّنُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَذَكَّرُونَ؛
و با زنانِ مشرک ازدواج مکنید، تا ایمان بیاورند. قطعاً کنیزِ با ایمان بهتر از زنِ مشرک است، هر چند [زیبایی] او شما را به شگفت آوَرَد. و به مردانِ مشرک زن مدهید تا ایمان بیاورند. قطعاً برده با ایمان بهتر از مردِ آزاد مشرک است، هر چند شما را به شگفت آوَرَد. آنان [شما را] به سوی آتش فرا می‌خوانند، و خدا به فرمان خود، [شما را] به سوی بهشت و آمرزش می‌خواند، و آیات خود را برای مردم روشن می‌گرداند، باشد که متذکّر شوند (13).
در این آیه فلسفه‌ی شرط ایمان برای ازدواج به خوبی بیان شده است. ازدواج پایه‌ی اصلی تکثیر نسل و پرورش و تربیت فرزندان و گسترش جامعه است. محیط تربیتی خانواده در سرنوشت فرزندان مؤثر است. انسان از بدو تولد در دامن پدر و مادر پرورش می‌یابد و ساختار فکری و فرهنگی او بر پایه باورهای آنان شکل می‌گیرد. از سوی دیگر شرک و عقاید ناصواب، خمیرمایه انواع انحرافات بوده و آتش سوزانی است که دنیا و آخرت را در شعله خویش گرفتار می‌کند. بدین جهت قرآن اجازه نمی‌دهد که مسلمانان خود یا فرزندانشان را در این آتش گرفتار کنند (14).
حضرت رضا (علیه‌السلام) در روایتی شرط ایمان برای ازدواج را این‌گونه بیان فرمود:
سزاوار نیست که ازدواج کنی مگر با زن مؤمن یا مسلمان (15).
امام رضا (علیه‌السلام) برای سخن خود به آیه‌ای از قرآن استناد می‌فرماید. همانا خداوند بلندمرتبه می‌فرماید:
الزَّانِی لاَ یَنكِحُ إِلَّا زَانِیَةً أَوْ مُشْرِكَةً وَالزَّانِیَةُ لاَ یَنكِحُهَا إِلَّا زَانٍ أَوْ مُشْرِكٌ وَحُرِّمَ ذلِكَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ؛ مرد زناکار، جز زن زناکار یا مشرک را به همسری نگیرد، و زن زناکار را، جز مرد زناکار یا مشرک به زنی نگیرد، و بر مؤمنان این [امر] حرام گردیده است (16).
در روایت دیگری حضرت رضا (علیه‌السلام) عدم توجه به دینداری و ایمان را عاملی برای فساد و تباهی و ایجاد فتنه در زمین بیان می‌فرمایند:
اگر کسی به خواستگاری بیاید که دینداری و امانت‌داری او موجب رضایت شماست با او ازدواج کنید. اگر چنین نکنید، فتنه و آشفتگی و فساد و تباهی بزرگی در جامعه به وجود می‌آید (17).
در چندین روایت از امام صادق (علیه‌السلام) وارد شده است که اولویت در انتخاب در مقام مقایسه دینداری با زیبایی و دارایی، دینداری است؛ چرا که اگر دینداری ملاک انتخاب باشد، زیبایی و دارایی نیز برایش حاصل می‌شود:
اگر مردی با زنی فقط به خاطر زیبایی و یا دارایی او ازدواج نماید. خدای متعال او را به آن دو چیز واگذار می‌نماید. ولی اگر به خاطر دینداری با او ازدواج نماید خداوند متعال به او زیبایی و دارایی را کرامت خواهد نمود(18)
اهمیت ایمان در انتخاب همسر از آن جا آشکار می‌شود که اخلاق و ارزش‌های اخلاقی از دیدگاه اسلام، در ایمان ریشه دارد و برای دست یافتن به تقوا و آراسته شدن به اخلاق شایسته ابتدا باید به تحصیل ایمان پرداخت (19).
چنانکه امام رضا (علیه‌السلام) ایمان را سرچشمه پرهیز از گناهان، دوری از فساد و ستم و تباهی معرفی می‌فرمایند (20).
در اندیشه دینی همسانی دینی شرط تحقق ازدواج دائم و شایسته است (21).
در تحقیقات پژوهشگران نیز اهمیت دینداری در استحکام بنیان خانواده به اثبات رسیده است. برخی پژوهشگران با تحلیل پژوهش انجام شده درباره مذهب و احساس خشنودی بیان کرده‌اند که خشنودی زناشویی تحت تأثیر مذهب قرار دارد. مذهب و پایبندی به آن می‌تواند میزان طلاق را تا حدود نصف کاهش دهد (22).
از این رو اسلام علاوه بر همسانی دینی زوجین، همسانی آنان در مراتب دینداری را نیز مورد توجه قرار داده است.
در حدیثی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) مرد مؤمن را هم شأن زن مؤمن و مرد مسلمان را همتای زن مسلمان قلمداد کرده‌اند (23).
در برخی روایات تأکید شده است که اگر حضرت علی (علیه‌السلام) نبود، همتایی در میان انسان‌ها برای ازدواج با حضرت زهرا (علیهاالسلام) یافت نمی‌شد (24).
در روایت دیگری حضرت صادق (علیه‌السلام) تأکید می‌کنند که بعضی از مؤمنان کفو بعضی دیگر هستند
حاصل آن که ایمان و دینداری به عنوان یک نگرش اصلی و محوری، به طور مستقیم و غیر مستقیم همه ابعاد شخصیت فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد. هدف زندگی، ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی انسان متأثر از باورها و نظام ارزش‌های اعتقادی اوست. ایمان در دیدگاه‌های فرد نسبت به شغل، ازدواج، تحصیل و حتی جنبه‌های جزئی‌تری مانند تفریحات، علایق و ترجیحات رفتاری در زندگی، اثرگذار است؛ از این رو تعالیم اسلام بر شاخص ایمان تأکید زیادی نموده است. در مقام مقایسه این ملاک با معیارهای مانند وضعیت اقتصادی، جانب ایمان ترجیح دارد. امام رضا (علیه‌السلام) فرمود:
اگر مردی برای خواستگاری نزد تو آمد و دین و اخلاق او را پسندیدی، با او ازدواج کن و فقر و ناداریش مانع تو از این کار نشود. خدای متعال فرموده است: و اگر جدا شوند خدا هر یک را از گشایش خود بی‌نیاز کند و فرموده است: اگر تهی‌دست باشند خداوند از فضل و کرم خود آنان را توانگر کند (26).