قسمت سوم

ب) خوش اخلاقی

برخورداری از حسن خلق یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های لازم برای یک همسر مناسب است. اساس زندگی زناشویی، سازگاری، تفاهم و همکاری است. و این مهم تنها در پرتو حسن خلق فراهم می‌شود؛ از این رو اگر فردی بهره مناسبی از حسن خلق نداشته باشد، شرط لازم برای ازدواج را ندارد. به همین دلیل اولیای دین (علیهم‌السلام) به صراحت از ازدواج با افراد بداخلاق نهی کرده‌اند. حسین بن بشار واسطی می‌گوید: به امام رضا (علیه‌السلام) نامه‌ای نوشتم و به حضرت (علیه‌السلام) عرضه داشتم: یکی از بستگانم برای خواستگاری نزد من آمده، ولی بداخلاق است، چه کنم؟ حضرت (علیه‌السلام) در پاسخ فرمود:
اگر اخلاقش بد است، با او ازدواج نکن (55).
ارزش‌های اخلاقی طیفی را شامل می‌شود؛ اخلاق فردی، خانوادگی، اجتماعی و زیست محیطی. از مهم‌ترین ارزش‌های اخلاقی که رضایت‌مندی از زندگی زناشویی را به همراه دارد، حسن‌خلق است. حسن‌خلق عبارت است از فروتنی، نیکوگفتاری و خوش‌رویی. از امام صادق (علیه‌السلام) درباره چیستی حسن‌خلق سؤال شد. حضرت (علیه‌السلام) در پاسخ فرمود:
اینکه فروتنی کنی و خوش‌سخن باشی و با برادرت با خوشرویی برخورد کنی    بر این اساس، مهرورزی به همسر که برآیند حسن‌خلق است، به عنوان یکی از شاخص‌های همسر شایسته بیان شده است. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) زنان قریش را به عنوان بهترین زنان معرفی فرمود. سپس چند دلیل برای این برتری بیان کردند که اولین دلیل مهرورزی زیاد آن‌ها نسبت به همسرانشان است:
بهترین زنان شما، زنان قریشند؛ چرا که مهربان‌ترین زنان به همسرانشان هستند (57).
مولا علی (علیه‌السلام) فرمود:
محبوب‌ترین بندگان در پیشگاه خدای متعالی کسانی هستند که با خانواده‌ی خود مهربان بوده و با آن‌ها با مهربانی رفتار کنند (58).

زیبایی و جذابیت ظاهری، یکی از ویژگی‌های مهم، در پیوند مبارکِ ازدواج و استمرار آن به شمار می‌رود. ایجاد میل و علاقه متقابل و برطرف شدن نیازهای جنسی، بر احساس زیبایی و جذابیت زن و مرد نسبت به یکدیگر مبتنی است. براساس روایات اسلامی، خداوند خالق زیبایی‌ها و دوست‌دار زیبایی است. در روایت زیبایی حضرت رضا (علیه‌السلام) می‌فرماید:
خداوند زیبایی و آراستگی را دوست می‌دارد و ژولیدگی و فقیرنمایی را نمی‌پسندد؛ چون نعمتی به بنده خویش عطا کند، دوست دارد اثر آن را بر وی ببیند (66).
در روایت دیگری امام رضا (علیه‌السلام) به نقل از پدران خویش حدیث زیبایی از رسول خاتم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کنند. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
خوبی را نزد خوب‌رویان طلب کنید؛ زیرا اعمال و رفتار آنان برای نیکویی شایسته‌تر است (67).
در حدیث دیگری امام رضا (علیه‌السلام) زیبایی همسر را از نشانه‌های خوشبختی مرد دانسته‌اند:
از [نشانه‌های] خوشبختی مرد این است که همسری سفید رخ داشته باشد و در مقام خلوت، لباس از تن همسر سفیدروی درآورد (68).
براساس آموزه‌های اسلامی، علاقه و میل جوانی که قصد ازدواج دارد، از اهمیت بسیاری برخوردار است به گونه‌ای که خواسته‌ی او بر نظر والدین ترجیح دارد. ابن ابی‌یعفور می‌گوید: خدمت امام صادق (علیه‌السلام) عرض کردم: من می‌خواهم با زنی ازدواج کنم، ولی پدر و مادرم علاقه دارند زن دیگری را به همسری برگزینم. حضرت (علیه‌السلام) فرمود:
زن دلخواه خودت را بگیر و آن را که والدینت می‌خواهند ترک گوی (69).
اگر در ازدواج کشش و علاقه وجود نداشته باشد، زمینه نارضایتی میان زن و شوهر، از ابتدا فراهم می‌شود؛ از این رو اولیای دین (علیهم‌السلام) بر این پدیده روان‌شناختی یعنی گرایش عاطفی زن و مرد به یکدیگر در آستانه ازدواج تأکید ویژه داشته‌اند و آن را برای تأمین هدف‌های مهم ازدواج مانند ایجاد دوستی، عشق و عاطفه میان زن و مرد و حمایت روانی آن‌ها از یکدیگر ضروری ارزیابی کرده‌اند.
توجه به زیبایی و جذابیت ظاهری زمینه کشش، میل و علاقه دو طرف به یکدیگر را فراهم می‌آورد؛ از این رو در تعالیم اسلامی نگاه به چهره و اندام فرد مورد نظر به قصد ازدواج و با رعایت شرایط، نه تنها جایز دانسته شده بلکه مورد تأیید نیز قرار گرفته است. از امام صادق (علیه‌السلام) سؤال شد: آیا مردی که قصد دارد با زنی ازدواج کند می‌تواند به او نگاه کند؟ حضرت (علیه‌السلام) فرمودند

آری؛ بلکه آن زن می‌تواند برای او لباس نازک و بدن‌نما بپوشد تا او را به خوبی مشاهده کند؛ زیرا آن مرد می‌خواهد با ثمنی‌گران و سنگین او را بخرد (70).
حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) به مغیره‌ی بن شعبه که زنی را خواستگاری کرده بود فرمود:
اگر او را ببینی، به درستی زمینه پایداری و دوام در میان شما بیش‌تر می‌شود (71).
منابع دینی همگام با حس طبیعی انسان، زیبایی را از امتیازات همسر شایسته و مطلوب دانسته و توجه به آن را عامل استمرار و استحکام زندگی مشترک برشمرده‌اند، به همین دلیل، با اینکه تعالیم دینی مردان و زنان را از نگاه به نامحرم بازداشته و آن را زمینه‌ساز ضعف ایمان برشمرده‌اند، ولی نه تنها دیدن همسر آینده را مجاز دانسته، بلکه آن را زمینه‌ساز سازگاری در ازدواج ارزیابی کرده‌اند.
نکته در خور توجه آن است که زیبایی و جذابی نسبی است و در مواجهه‌ی با آن، حد میانه را باید رعایت کرد؛ نه بیش از حد به آن اهمیت داد و نه به آن بی‌توجه بود. بلکه باید زیبایی را در کنار صفات دیگر و سایر معیارها قرار داد. زیبایی به مرور زمان در معرض زوال قرار می‌گیرد و توجه صرف به زیبایی، موجب دلسردی دو طرف در سال‌های بعدی زندگی می‌شود. از سوی دیگر چون زیبایی نسبی است، به هر میزان فرد زیبا باشد، زیباتر از آن نیز وجود دارد و روح سیری‌ناپذیر انسان اگر کنترل نشود، سیر نمی‌شود. پس نباید زیبایی معیار و شاخص اصلی ازدواج باشد (72). پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
هر کس با زنی تنها به خاطر زیبایی‌اش ازدواج کند، دلخواه خود را در او نمی‌بیند و هر که با زنی به خاطر مال و ثروتش ازدواج کند، خداوند او را به همان مال و ثروت وامی‌گذارد. پس بر شما باد که با زنان دیندار ازدواج کنید (73).
به تصریح روایت، زیبایی ملاک خوش‌بختی نیست و افرادی که زیبایی اولویت اول آن‌ها در انتخاب همسر است، لذت تام جنسی را هدف زندگی می‌دانند. چنین نگرشی دست‌نیافتنی است و به ناکامی در زندگی منتهی می‌شود و ناکامی از عوامل اساسی نارضایتی از زندگی است

دوم) قدرت باروری

نکنید؛ زیرا من بر شما افراد امت در روز قیامت بر دیگر امّت‌ها مباهات می‌کنم (76).
مردی نزد پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) آمد و گفت: ای پیامبر خدا! دختر عمویی دارم که جمال و ظاهر و دینش رضایت‌بخش است، اما نازاست. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: با او ازدواج نکن. فردای آن روز هم مردی نزد پیامبر آمد و همان سخن را گفت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
با زنی که زایا باشد ازدواج کن، حتی اگر زیبا نباشد (77).
در روایت دیگری حضرت رضا (علیه‌السلام) از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل می‌کنند. حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) به مردی فرمود:
با زن سیاه زایا ازدواج کن و با زن زیبای نازا ازدواج نکن؛ زیرا در روز قیامت من به شما بر دیگر امت‌ها مباهات می‌کنم. آیا نمی‌دانی که فرزندان در زیر عرش برای پدرانشان طلب آمرزش می‌کنند و ساره در کوهی از مشک و عنبر و زعفران پرورششان می‌دهد!؟ (78).
براساس روایات اسلامی، حرمت روابط نامشروع و همجنس‌بازی در اسلام، نیز ریشه در تداوم نسل دارد. حضرت علی (علیه‌السلام) فرمود:
[خداوند] ترک لواط را برای زیاد شدن نسل واجب کرد (79).
امام رضا (علیه‌السلام) نیز در این باره علّت حرمت همجنس‌بازی می‌فرمایند:
علّت تحریم ازدواج مرد با مرد و زن با زن، یکی ویژگی‌هایی است که طبیعت زنان و مردان دارند و دیگر این که کامروایی مرد از مرد و زن از زن، منقطع شدن نسل و بداندیشی و نابودی و خرابی دنیا را در پی دارد (80).
حاصل آن که فرزندآوری به عنوان یک ملاک مهم در ازدواج، نقص در زیبایی و جذابیت را جبران می‌کند در حالی که در صورت نقص در فرزندآوری، فرد از شرایط لازم برای ازدواج برخوردار نخواهد بود، هر چند دارای جذابیت ظاهری و کمال دینی باشد