اهمیت و جایگاه ازدواج
(قسمت چهارم)
د) صلاحیت خانوادگی
از دیدگاه اسلام برای تشکیل خانواده‌ی موفق، شایستگی دختر و پسر کافی نیست بلکه لازم است خانواده آنان نیز از صلاحیت لازم برخوردار باشند. آن چه در اصالت خانوادگی اهمیت زیادی دارد، توجه به دو عامل مهم وراثت و تربیت است. از نظر دین اسلام، صفات و خصوصیت‌های والدین و ویژگی‌های خانواده از راه ژن و وراثت به فرزندان منتقل می‌شود. به همین دلیل، باید قبل از انتخاب همسر، درباره سابقه‌ی خانوادگی، مراتب ایمانی و اخلاقی آن‌ها تحقیق لازم انجام شود. آخرین فرستاده الهی (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
اُنْظُرْ فِی أیِّ نِصَابٍ تَضَعُ وَلَدَکَ فَإِنَّ العِرْقَ دَسَّاسٌ؛ نیک بنگر که فرزندت را در کجا قرار می‌دهی، زیرا عرق [نطفه و ژن‌ها] تأثیر خود را باقی می‌گذارد (82).
دسّاس بودن عِرق را این‌گونه معنا کرده‌اند؛ اخلاق پدران به فرزندان می‌رسد (81). این حدیث با صراحت از قانون وراثت سخن به میان آورده و از عامل آن به کلمه‌ی «عِرق» تعبیر نموده است. از این رو به پیروان خود توصیه می‌کند تا از قانون وراثت غافل نشده زمینه پاکی فرزندان خود را از راه وراثت فراهم کنید. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
با خانواده خوب و شایسته پیوند برقرار کنید؛ زیرا بر عرق (نطفه و ژن‌ها) اثر می‌گذارد
حضرت علی (علیه‌السلام) سجایای اخلاقی را دلیل پاکی و فضیلت ریشه خانوادگی بیان فرموده‌اند (84). در جنگ جمل محمد بن حنفیه فرزند مولا علی (علیه‌السلام) علمدار لشکر بود. حضرت علی (علیه‌السلام) به او فرمان داد تا حمله کند ولی دشمن با ضربه‌های تیر و نیزه جلو او را گرفت. محمد، از پیشروی بازماند حضرت (علیه‌السلام) خود را به او رساند و فرمود: از ضربه‌های شمشیر، مترس حمله کن! محمد قدری پیشروی کرد ولی باز ایستاد. مولا علی (علیه‌السلام) از سستی پسرش آزرده خاطر شد و نزدیک آمد با قبضه شمشیر بر دوش او زد و فرمود:
این ضعف و ترس را از مادرت به ارث برده‌ای (85).
علاوه بر انتقال خصوصیات از راه وراثت، نوع تربیت خانواده نیز به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر تربیت در پرورش فرزند تأثیرگذار است. براساس بیان اولیای دین، تأثیر تربیتی پدر و مادر به گونه‌ای است که می‌توانند فرزند خود را مسیحی، یهودی و یا مجوسی پرورش دهند:
هیچ مولودی نیست مگر این که بر فطرت [پاک الهی] متولد می‌شود؛ پس والدین او کسانی هستند که او را یهودی و یا مسیحی و یا مجوس تربیت می‌کنند (86).
ازدواج در زندگی با یک فرد خلاصه نمی‌شود، بلکه ازدواج با یک فرد مساوی با پیوند با یک خانواده، فامیل و یک نسل است. ایجاد پیوند ازدواج با فردی از خانواده ناصالح، به رغم برخورداری از جذابیت‌های جسمانی می‌تواند به تنش‌هایی در خانواده منجر شود؛ از این رو مورد نهی اسلام قرار گرفته است. امام رضا (علیه‌السلام) حدیث زیبایی از جد بزرگوارشان نقل می‌کنند که پیغمبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: ای مردم از گل‌ها و سبزه‌هایی که کنار مزبله‌ها می‌رویند بپرهیزید! پرسیدند: مراد چیست؟ حضرت فرمود:
زن زیبارویی که در خانه بد بزرگ شده باشد (87).
جالب اینکه اولیای دین، علاوه بر دقت در شایستگی والدین، خواهران و برادران فرد موردنظر، صلاحیت سایر بستگان از جمله دایی را نیز مورد توجه قرار داده‌اند؛ چرا که از نگاه آنان، فرزندان شباهت زیادی به دایی خود دارند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود:
برای نطفه‌های خویش [و تولید نسل] افراد صالحی انتخاب کنید؛ زیرا دایی هم یکی از شریک‌های همسر است (88).
حاصل آن که با توجه به اهمیت خانواده و تأثیر محیط تربیتی و پرورش کودک در نهاد خانواده و تأثیر عامل وراثت در انتقال اخلاق و روحیات در نسل‌های آینده، آیین جامع فکر اسلام توجه به ویژگی‌های خانوادگی را از نظر دور نداشته و بر این نکته تأکید می‌کند که افزون بر لزوم برخورداری زوجین از ملاک‌ها و معیارهای صالح باید از جهت خانوادگی نیز از صلاحیت‌های لازم برخوردار باشند.